ΣΜΥΡΝΗ 1922
Η ελληνική Iστορία είναι γεμάτη από σελίδες χρυσές, σελίδες δόξας οι οποίες συνθέτουν το πολύτομο βιβλίο της. Όμως υπάρχουν και σελίδες μελανές, μαύρες, σελίδες αποτυχίας και εθνικής καταστροφής ή προδοσίας. Και τις μεν πρώτες τις διδασκόμαστε για έμπνευση και αίσθηση εθνικής υπερηφάνειας, τις δε δεύτερες οφείλουμε να τις διδασκόμαστε προκειμένου να αποτελέσουν τροχοπέδη για επανάληψη λαθών που κόστισαν στο Έθνος. Τέτοιες στιγμές αποτελούν ο Ατυχής Πόλεμος του 1897, η τριπλή αποτυχία ενσωμάτωσης της Βορείου Ηπείρου στον εθνικό κορμό, η Μικρασιατική Καταστροφή και η μη πραγματοποίηση της Ένωσης της Κύπρου με τη Μητέρα Ελλάδα καθώς και η μετέπειτα εισβολή και παράνομη τουρκική κατοχή του 40% περίπου του νησιού.
Το αντιφατικό στοιχείο με τη Μικρασιατική Εκστρατεία είναι πως αρχικά αποτέλεσε λαμπρή στιγμή της Νεώτερης Ελλάδας καθώς η Μεγάλη Ιδέα, γεννηθείσα το 1844 και παράδειγμα Εθνικής Στρατηγικής καθώς υπηρετήθηκε σε βάθος χρόνου και από πλήθος ελληνικών κυβερνήσεων, έλαβε σάρκα και οστά και η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών έγινε πραγματικότητα. Αφετηρία αποτέλεσε η επιτυχημένη έξοδος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, η αποστολή εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία και η Συνθήκη των Σεβρών (1920) η οποία κατοχύρωνε στην Ελλάδα την Ανατολική Θράκη, τις νήσους Ίμβρο, Τένεδο και την εποπτεία της ζώνης Σμύρνης. Με το πέρας πενταετίας θα διενεργείτο δημοψήφισμα και οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν για την ενσωμάτωση ή όχι στον εθνικό κορμό. Και πώς να μην ενσωματωθεί μία περιοχή με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς και παρουσία σχεδόν 3.000 ετών!
Στις 2 Μαΐου 1919 αποβιβάστηκε στη Σμύρνη η Ι Μεραρχία μετά τους διπλωματικούς χειρισμούς του Βενιζέλου στην προηγηθείσα Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι. Και η υποδοχή του ελληνικού Σχηματισμού ήταν αποθεωτική από τους ομογενείς με επικεφαλής τον Μακεδονομάχο Ήρωα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο. Όμως τα υπόλοιπα στοιχεία (Τούρκοι, Εβραίοι, Λεβαντίνοι) πλην των Αρμενίων δεν έβλεπαν με καλό μάτι την ελληνική στρατιωτική δύναμη και από την πρώτη κιόλας ημέρα ξεκίνησαν τα επεισόδια υπό την παρακίνηση των Ιταλών, οι οποίοι και ήταν οι μεγάλοι χαμένοι στο θέμα της Μικρασίας. Ο Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης προσπάθησε να κρατήσει τις εθνοτικές ισορροπίες, φέρνοντας πολλές φορές σε δυσμενή θέση τους συμπατριώτες του, ενώ οι αλληλοκατηγορίες με τον Μητροπολίτη ήταν συνεχείς. Στο τραγικό τέλος φυσικά ο μεν Αρμοστής διέφυγε από τη Σμύρνη με συμμαχικό πλοίο, ο δε Χρυσόστομος έμεινε με το ποίμνιό του, με αποτέλεσμα το μαρτύριο του από τους άτακτους τσέτες.
Πως όμως οδηγήθηκε η Μικρασιατική Εκστρατεία σε τραγική Μικρασιατική Καταστροφή; Ποίοι οι λόγοι κατάρρευσης οι οποίοι οδήγησαν στην σφαγή και καταστροφή της Σμύρνης; Η κατηγοριοποίηση μπορεί να γίνει ως κάτωθι:
Α. Εσωτερικοί λόγοι: Η Ελλάδα συμμετείχε από το 1912 έως το 1922 στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, απέστειλε σώμα στην Ουκρανία και διεξήγαγε τις επιχειρήσεις στο μικρασιατικό μέτωπο την τριετία 1919-1922. Το κόστος ήταν αφενός μεγάλο στην ψυχική και σωματική κούραση του Στρατεύματος, αφετέρου το μέτωπο προελάσεως άγγιξε τα 600 χλμ σε εδάφη αφιλόξενα όπως η Αλμυρά Έρημος ενώ και η Διοικητική Μέριμνα αντιμετώπισε δυσχέρειες. Επίσης παρά τις λαμπρές και συνεχείς νίκες, η μεγάλη και αποφασιστική έναντι των τουρκικών δυνάμεων δεν έλαβε χώρα ποτέ. Τα μεγαλύτερα αίτια όμως δεν ήταν στρατιωτικά αλλά πολιτικά, μιας και οι πληγές του Εθνικού Διχασμού δεν είχαν κλείσει, πολλοί Αξιωματικοί μετατέθηκαν από το μέτωπο ως βενιζελικοί, οι Αρχιστράτηγοι –Παρασκευόπουλος, Παπούλας, Χατζανέστης- άλλαζαν κάθε χρόνο, ενώ η απόφαση για προέλαση έως την Άγκυρα αποδείχθηκε λανθασμένη.
Β. Εξωτερικοί λόγοι: Η μόνη δύναμη η οποία κατ΄ αρχάς έδειξε διάθεση στήριξης της ελληνικής εκστρατείας -για διασφάλιση ιδίων συμφερόντων- ήταν η Αγγλία. Η Γαλλία κράτησε σχεδόν ουδέτερη στάση, η Ιταλία εχθρική ενώ οι Μπολσεβίκοι στήριξαν ανοιχτά τους Τούρκους. Η κυβέρνηση Γούναρη επανέφερε το βασιλιά Κωνσταντίνο και οι Άγγλοι εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους, αποσύροντας τη στήριξή τους, μία ακόμα ωμή παρέμβαση στα εσωτερικά της χώρας. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και για τα «συμμαχικά» πλοία, τα οποία παρακολουθούσαν τη σφαγή χωρίς να κάνουν τίποτα. Γ. Τούρκοι/Κεμάλ: Οι Νεότουρκοι ανήλθαν στην εξουσία υποσχόμενοι ισότητα και δικαιοσύνη για όλους τους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όμως ως λύκοι με ένδυμα προβάτου, γρήγορα έδειξαν τις πραγματικές προθέσεις τους: δημιουργία ενός εθνικού τουρκικού κράτους με γενοκτονία των αλλοεθνών υπηκόων χρησιμοποιώντας σφαγές, διωγμούς, πορείες θανάτου και τάγματα εργασίας. Οι υπεύθυνοί τους έχουν ονοματεπώνυμο και αριθμό: Μουσταφά Κεμάλ και 1.500.000 Αρμένιοι, 353.000 Έλληνες Πόντιοι, 100.000 Έλληνες Μικρασιάτες.
Πέραν της σφαγής, πολλοί ομοεθνείς μας πήραν το δρόμο της προσφυγιάς. Τυχεροί μέσα στην ατυχία τους, έπρεπε να σταθούν στα πόδια τους ξανά και να φτιάξουν τη ζωή τους. Και τα κατάφεραν. Αυτό όμως που δεν κατάφεραν ήταν να ξεχάσουν την αγαπημένη τους ιδιαίτερη πατρίδα, τις αναμνήσεις τους και το θάνατο που είδαν τα μάτια τους. Με το τέλος της μικρασιατικής καταστροφής, ήρθε και το τέλος του ελληνισμού στην ανατολική πλευρά του Αιγαίου.
Μιλτιάδης Β. Παρλάντζας
Υπλγός (ΕΜ), MSc