Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

«Ελλάς η αρχαίαν»

Αριστοτέλης

Η Ήπειρος είναι γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας που αποτελείται από τέσσερις νομούς: Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας, Άρτας και Πρέβεζας. Περιοχή κυρίως ορεινή, με άγρια βουνά, πυκνή βλάστηση και γραφικά χωριά. Περιοχή όμως με πλούσια ιστορική, εθνική και πολιτισμική προσφορά. Ηπειρώτες υπήρξαν ο βασιλιάς Πύρρος, οι Τζαβελαίοι, οι Μποτσαραίοι και ευεργέτες όπως ο Μελάς, ο Ζωγράφος και ο Αβέρωφ. Ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία της Ηπείρου είναι η πλούσια παράδοση της που περιλαμβάνει ντοπιολαλιά, τραγούδι, χορό, ενδυμασίες, ήθη και έθιμα.

Τα τραγούδια της Ηπείρου ποικίλλουν και αναφέρονται σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης: γέννα, γάμο, ξενιτιά, μοιρολόι, ηρωικά κατορθώματα, αγάπη. Η ιστορική αυτή περιοχή πρωταγωνίστησε με τον αγώνα των Σουλιωτών κατά του Αλή πασά και των προσπαθειών κατάληψης του. Οι πολέμαρχοι τους, οι καπεταναίοι τους, ήταν οι αρχηγοί των οικογενειών Τζαβέλα και Μπότσαρη.

Στο Σούλι βγαίν’ μωρή Φώταινα, στο Σούλι βγαίνει ο Αυγερινός.

Στην Κιάφα βγαίν’ η Πούλια, καπετάν Φώτο-Τζαβέλα.

Εκεί στο ξερο-Τσάγκαρο, βγήκε ένα Μπαϊράκι.

Μην είν’ ο Φω-, μωρή Φώταινα, μην είναι ο Φώτος που ‘ρχεται;

Στον αγώνα των Σουλιωτών δε συμμετείχαν μόνο οι άντρες αλλά και οι γυναίκες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Μόσχω Τζαβέλα, γυναίκα του Λάμπρου Τζαβέλα, η οποία ως επικεφαλής των Σουλιωτισσών δε δίστασε να κυνηγήσει τους Τουρκαλβανούς του Αλή. Η λαϊκή μούσα εξύμνησε αυτή τη δράση:

Στη βρύση στα Τσερίτσαινα στην άκρη από τη Χώρα.

Μπουλουκπασάδες κάθονταν κι όλο Μαργαριτιώτες.

Κι αγνάντευαν τον πόλεμο, πως πολεμάει το Σούλι.

Πως πολεμά η Τζαβέλαινα σαν τ` άξιο παλικάρι.

Η Ήπειρος ως ορεινή περιοχή παρουσίασε υψηλό ποσοστό μετανάστευσης. Τόσο οι δύσκολες συνθήκες της οικονομικής ανέχειας όσο και η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον οδήγησαν πολλούς στο δρόμο της ξενιτιάς. Πολλές μετοικεσίες παρουσιάστηκαν και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας λόγω των συνθηκών της δουλείας.

Γιάννη μου το μαντήλι σου, άιντε.

 Τι το χεις λερωμένο βρε Γιάννη- Γιαννάκη μου;

Τι το χεις λερωμένο βρε παλικαράκι μου.

Το λέρωσε η ξενιτιά, άιντε.

Τα έρημα τα ξένα βρε Γιάννη- Γιαννάκη μου.

Η βόρειος Ήπειρος αποτελεί τμήμα της Ηπείρου το οποίο τρεις φορές απελευθέρωσε ο Ελληνικός Στρατός όμως δεν μπόρεσε να ενταχθεί στον εθνικό κορμό. Η ελληνική εθνική μειονότητα παρά τους διωγμούς, τις απειλές και τους περιορισμούς των δικαιωμάτων της διατηρεί τη γλώσσα, την ορθοδοξία και την παράδοση:

Δέλβινο και Τσαμουριά

δεν τα δίνουν τα παιδιά.

Δέλβινο κι Άγιοι Σαράντα

θα ναι ελληνικά για πάντα.

Δέλβινο και Τεπελένι

πάλι ελληνικό θα γέννει.

Τεπελένι και Αυλώνα

της Ελλάδος αρραβώνα.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο ηπειρωτικό πολυφωνικό τραγούδι το οποίο δεν μοιάζει σχεδόν με κανένα άλλο δημοτικό ελληνικό τραγούδι άλλης περιοχής  και τραγουδιέται από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου, περνάει σε όλη την περιοχή του Πωγωνίου και φτάνει μέχρι κάποια χωριά των Φιλιατών και της Κόνιτσας.

Aλησμονώ και χαίρομαι, θυμιούμαι και λυπιούμαι,
θυμήθηκα την ξενιτιά και θέλω να πααίνω.
Σήκω μάνα μ’ και ζύμωσε καθάριο παξιμάδι.
Mε πόνους βάζει το νερό, με δάκρυα το ζυμώνει.

Οι χοροί της Ηπείρου «δένουν» με όμορφο τρόπο τα τραγούδια και τους δίνουν κίνηση, σάρκα και οστά. Ένας από τους ομορφότερους και ιδιαίτερους χορούς που απαιτεί ιδιαίτερη μαεστρία είναι ο περήφανος χορός των «Κλεφτών» και αναφέρεται στο τραγούδι:

Οι Κλέφτες από τ` Άγραφα- πω πω οι Κλέφτες.

Καθόταν και ξουρίζονταν οι Κλέφτες.

Άιντε είχαν ξυράφια μαλαματένια- πω πω οι Κλέφτες.

Χορεύουν τα κλεφτόπουλα οι Κλέφτες.

Κι ο καπετάνιος κοίταζε- πω πω οι Κλέφτες.

Φυσικά και δεν λείπουν τα τραγούδια που αναφέρονται στις όμορφες στιγμές της ανθρώπινης ζωής. Ο ηπειρωτικός γάμος έχει ολόκληρη κατηγορία παραδοσιακών τραγουδιών και ένα από τα πιο χαρακτηριστικά είναι:

Ξύπνα περδικομμάτα μου –μωρέ- κι ήρθα στο μαχαλά σου,

Χρυσά πλεξούδια σου `φερα να πλέξεις τα μαλλιά σου.

Κι αν ήρθες καλωσόρισες κι ας έκανες και κόπο

Ήρθες και μας ομόρφυνες τον άσχημο τον τόπο.

Δεν το ξερα λεβέντη μου –μωρέ- πως είναι η αφεντιά σου,

Να πεταχτώ σαν πέρδικα -μωρέ- να ρθω στην αγκαλιά σου.

Δυστυχώς η ζωή έχει και τις άσχημες στιγμές της. Τα ηπειρώτικα μοιρολόια συνοδεύουν τους αγαπημένους ανθρώπους στον άλλον κόσμο. Το κλαρίνο «κλαίει» μαζί με τους οικείους του θανόντος και εύχονται «καλή αντάμωση».

Σήκω Μαριόλα μ απ` τη γη κι από το μαύρο χώμα,

Μαριώ- Μαριόλα μου.

κι από το μαύρο χώμα, ψυχή, καρδούλα μου.

Με τι χεράκια η μαύρη να σ`κωθώ, χεράκια ν` ακουμπήσω,

Μαριώ- Μαριόλα μου.

Η παραδοσιακή μουσική της Ηπείρου ανάδειξε πολλούς και άξιους μουσικούς όπως ο Τάσος Χαλκιάς, ο Βασίλης Μπατζής, ο Γρηγόρης Καψάλης, ο Σταύρος Καψάλης, ο Ναπολέων Δάμος, ο Νίκος Φιλιππίδης και φυσικά ο «πατριάρχης» Πετρολούκας Χαλκιάς. Άξιοι συνεχιστές τους οι Γιώργος Κωτσίνης, Κώστας Βέρδης, Βασίλης Παπαγεωργίου και Ηλίας Πλαστήρας. Ιερά τέρατα του ηπειρώτικου τραγουδιού το «αηδόνι» Αλέκος Κιτσάκης, ο Σάββας Σιάτρας, ο Αντώνης Κυρίτσης, ο Κώστας Τζίμας, η Παγώνα Αθανασίου.

Έχω ζάλη, ζάλη στο κεφάλι

Έχω ντέρτια και καημό.

Παίζει ο Πέτρο Λούκας το κλαρίνο,

σε ηπειρώτικο σκοπό.

Η γνωριμία με την παράδοση της Ηπείρου μπορεί να γίνει τόσο με τη συμμετοχή σε κάποιον ανά την επικράτεια Σύλλογο όσο και με ένα ταξίδι στον τόπο της Ηπείρου, κυρίως την περίοδο των πανηγυριών. Φυσική ομορφιά με βουνά, ποτάμια, παραδοσιακούς οικισμούς, μοναδική γαστρονομία και φυσικά ηπειρώτικα τραγούδια στην πλατεία του χωριού και στο ραδιόφωνο.

Υπλγός Μιλτιάδης Παρλάντζας, MSc, MSS